Życie K. Szpotańskiego
Kazimierz Szpotański (1887-1966) był współzałożycielem Stowarzyszenia Elektryków Polskich, prezesem stowarzyszenia w latach 1938/39 i 1939-1946. W okresie międzywojennym stworzył największą w Polsce fabrykę produkującą aparaty elektryczne.
1887 – Kazimierz Tadeusz Szpotański urodził się w dniu 16 grudnia 1867 r.. Ojcem Jego był Kazimierz Roman Szpotański, urzędnik bankowy, matką Jadwiga z Jezierskich. Szpotańscy pochodzą z rodu Duninów, jednego z najstarszych szlacheckich rodów polskich, o wielowiekowych, historycznych tradycjach patriotycznych. Pradziad Kazimierz Szpotański (1787-1859), wachmistrz szwoleżerów gwardii napoleońskiej, był odznaczony przez Napoleona Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za wybitne męstwo w bitwie pod Lipskiem.
1897 – Rok urodzenia Marii Szpotańskiej z domu Miłkowskiej. Zmarła 17-12- 1983 r. Była urzędniczką bankową. Ślub Kazimierza i Marii odbył się w 1920 r.. Małżeństwu urodziło się dwoje dzieci: córka Krystyna w 1923 r. i syn Jacek w 1927 r.
1905 – Ukończył szkołę średnią w Warszawie i rozpoczął studia w Wyższej Szkole Technicznej w Mittweida;
1907 – Ukończył wyższą szkołę techniczną i rozpoczął pracę w fabrykach AEG w Niemczech;
1910 – Wstąpił na uczelnię potocznie zwaną w Polsce jako Politechnika Berlińska, ówczesna nazwa: Królewska Wyższa Szkoła Techniczna (Königliche Technische Hochschule), zwana też inaczej Wyższa Szkoła Techniczna Charlottenburg, a obecnie Uniwersytet Techniczny w Berlinie ( Technische Universität Berlin ).
1912 – Ukończył studia uzyskując dyplom inżyniera elektryka. Ponownie rozpoczął pracę w fabrykach AEG w Niemczech i Rosji (do 1918 r.). Uczestniczył w Zjeździe Techników Polskich w Krakowie.
1917 – Uczestniczył w Zjeździe Techników Polaków w Rosji, jaki odbył się w Moskwie w dniach 23-28 IX / 6-10 X gdzie pełnił funkcję sekretarza obrad zjazdu.
1918 – K. Szpotański przyjechał do Warszawy. W listopadzie, w dwupokojowym mieszkaniu przy ul. Mirowskiej 9 zainstalował kilka maszyn do produkcji osprzętu elektrycznego. W dniu 11 listopada do warsztatu została doprowadzona energia elektryczna. Ten dzień uznawał za dzień powstania jego firmy: Fabryka Aparatów Elektrycznych (FAE). Na początku w firmie zatrudnionych było 4 pracowników: Kazimierz Szpotański, Jan Majewski – ślusarz i 2 chłopców.
– Wstąpił do Koła Elektryków przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie.
1919 – W dniu 24 marca został wybrany członkiem Komitetu Organizacyjnego Ogólnopolski Zjazd Elektrotechników.
– W dniu 22 kwietnia K. Szpotański zarejestrował swoją działalność gospodarczą w Sądzie Okręgowym w Warszawie - Rejestr Handlowy nr RHA 700, pod nazwą firma „Kazimierz Szpotański” z siedzibą w Warszawie ul. Mirowska 9, prowadząca przedsiębiorstwo: fabryka aparatów elektrycznych.
– Zjazd elektrotechników odbył się w dniach 7-9 czerwca. Zjazd powołał SEP(Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich, od 1929 r. Stowarzyszenie Elektryków Polskich), a K. Szpotański wszedł w skład zarządu.
1920 – W dniu 28 kwietnia Kazimierz Szpotański, Stefan Ciszewski i Władysław Tomaszewski zawarli na czas nieokreślony spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, przed notariuszem Konstantym Dowbór Muśnickim (sygn. 10 nr rep. 799). Kapitał spółki wynosił 500 000 marek.
– W dniu 28 maja Spółka została zarejestrowana w Rejestrze Handlowym pod numerem RHB IV-464 pod nazwą „FABRYKA APARATÓW ELEKTRYCZNYCH INŻYNIEROWIE K. SZPOTAŃSKI S. CISZEWSKI i S-KA, sp. z ogr. odp. z siedzibą przy ul. Mirowskiej 9;
– W grudniu spółka zakupiła działkę wraz z budynkiem, przy ul. Kałuszyńskiej 4 na Kamionku;
1921 – FAE po raz pierwszy wystawiła swoje wyroby na targach – Targi Wschodnie we Lwowie;
1922 – W dniu 28 października siedziba spółki została przeniesiona na ul. Kałuszyńską 4. Została zwiększona liczba udziałowców i podwyższony kapitał udziałowców do 5 mln marek;
– W grudniu K. Szpotański uczestniczył w I-Ogólnopolskim Zjeździe Kupców i Przemysłowców Elektrotechnicznych w Toruniu, był członkiem Komisji Przemysłowo-Handlowej;
1923 – Ze spółki wycofał się S. Ciszewski;
– Uchwałą ogólnego zgromadzenia wspólników z 30 maja i 5 czerwca firma otrzymała nazwę „Fabryka aparatów elektrycznych K. Szpotański i S-ka, sp. z o. o.”. K. Szpotański podjął decyzję o przekształceniu spółki z o.o. w spółkę akcyjną, co zostało potwierdzone aktem notarialnym spisanym przed notariuszem J. K. Bierzyńskim.
1924 – Minister Przemysłu i Minister Handlu oraz Skarbu zatwierdzili Statut spółki akcyjnej, co zostało opublikowane w Monitorze Polskim nr 93 z 22 kwietnia 1924 r.
– Na podstawie aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem J. K. Bierzyńskim lipcu 1924 r. (RHBXVII 3258) spółka z o.o. wraz aktywami i pasywami przeszła na własność spółki akcyjnej.
– W dniu 1 lipca przed notariuszem J. K. Bierzyńskim została założona spółka z wyłącznym kapitałem polskim pod nazwą:
„Fabryka Aparatów Elektrycznych K.Szpotański i Ska SP. AKC”.
Kapitał zakładowy spółki wynosił 25 000 złotych polskich podzielony na 2500 akcji. Prezesem zarządu został Wacław Lachert. Spółka została wpisana do rejestru RHB XVIII-3419 w dniu 5 sierpnia;
1926 – FAE otrzymała złoty medal na VI Międzynarodowych Targach Wschodnie we Lwowie;
1928 – Na 10. lecie swojej firmy, K. Szpotański wybudował pierwszą z 6. nowych hal fabrycznych i rozszerzył asortyment produkcji m.in. o liczniki pomiaru energii elektrycznej. Kapitał zakładowy spółki wzrósł do ponad 100 000 zł;
1929 – Na Krajowej Wystawie Przemysłowej w Poznaniu FAE otrzymała dwa złote medale, przyznane przez ministra i komisarza wystawy za dotychczasowe produkty i rozpoczęcie produkcji liczników elektrycznych;
– FAE została członkiem zbiorowym SEP;
1929-1933 – Światowy wielki kryzys gospodarczy. FAE nie tylko nie została zamknięta jak i nie zmniejszyła zatrudnienia, ale w trakcie kryzysu niebywale się wzmocniła. W ciągu 4 lat nastąpił kilkakrotny wzrost kapitału zakładowego;
1932 – Dotychczasowa spółka została przekształcona w spółkę „FABRYKA APARATÓW ELEKTRYCZNYCH K.SZPOTAŃSKI i S-KA SPÓŁKA AKCYJNA”, z przeważającym kapitałem francuskim, przy czym K. Szpotański pozostał jej dyrektorem. Spółka dysponowała kapitałem zakładowym ok.1,0 mln zł;
1933 – K. Szpotański rozpoczął budowę kolejnych hal fabrycznych,
1935 – FAE rozpoczęła produkcję aparatury elektrycznej dla portu i elektrowni w Gdynii;
1936 – FAE rozpoczęła produkcję aparatury elektrycznej na napięcie 150 kV;
– K. Szpotański wybudował budynek mieszkalny dla pracowników FAE, przy ulicy Kamionkowskiej;
1937 – Został odznaczony Krzyżem Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
– Został odznaczony Złotą Odznaką Honorową SEP i wybrany członkiem Centralnej Komisji Szkolnictwa Elektrotech.;
– Został wybrany asesorem w Kole absolwentów szkoły w Mittweida;
– FAE otrzymała Dyplom Honorowy na Wystawie Przemysłu Metalowego i Elektrotechnicznego w Warszawie;
1938 – na X Walnym Zebraniu SEP K. Szpotański został wybrany prezesem SEP na kadencję 1938/39;
– K. Szpotański objął funkcję przewodniczącego Grupy Elektrotechnicznej w Polskim Związku Przemysłowców Metalowych;
– FAE rozpoczęła produkcję aparatów rentgenowskich;
– FAE otrzymała złoty medal na Wystawie Szpitalnictwa w Warszawie, za aparaty rentgenowskie;
– K. Szpotański uruchomił nowy oddział fabryki w 3. halach, w Międzylesiu;
1939 – K. Szpotański zakończył budowę ostatniego budynku produkcyjnego nr 7, na Kamionku;
– Przygotował fabrykę do produkcji w okresie spodziewanej wojny;
1939 – 1944 w okresie okupacji FAE prowadziła produkcję aparatów elektrycznych. K. Szpotański wyróżnił się szczególną troską o pracowników fabryki. Od miesiąca września przejął obowiązki prezesa SEP, organizacji działającej w okresie wojny w konspiracji. Działał również w Polskim Związku Przemysłowców Metalowych;
1942 – Postanowieniem Niemieckiego Sądu Wyższego w Warszawie z 12 marca 1942 r. (RHB L 7119) K.Szpotański został formalnie wyznaczony zarządcą przedsiębiorstwa dla zabezpieczenia i utrzymania majątku spółki oraz dyrektorem generalnym;
– Fabryka dostarczyła aparaturę o napięciu 150 kV na dokończenie budowy przesyłowej linii energetycznej 150 kV, łączącej Elektrownię Wodną w Rożnowie z siecią elektroenergetyczną w Warszawie;
– W dniu 11 listopada K. Szpotański został aresztowany i uwięziony na Pawiaku do 8 stycznia 1943 r.
1943 – W dniu 14 stycznia Niemcy wyznaczyli Hansa Führer na „Treuhändera”w FAE.
1944 – 10 września Niemcy, wycofując się z prawobrzeżnej Warszawy, zburzyli 5 z 7 budynków produkcyjnych na Kamionku. W dniu 13 września fabryka Szpotańskiego została wyzwolona przez wojska radzieckie i już 20 października przejęta przez zarząd państwowy. K. Szpotański niezwłocznie zajął się odbudową fabryki, choć nie pełnił funkcji dyrektora.
1945 – Na początku roku została uruchomiona produkcja w Międzylesiu. Fabryka Szpotańskiego została formalnie upaństwowiona 23 sierpnia i nazwana „Pierwsza Państwowa Fabryka Aparatów Elektrycznych” (PPFAE), a później – „Zakłady Wytwórcze Aparatury Rozdzielczej” (ZWAR)”. K. Szpotański został usunięty z fabryki i zatrudniony jako kierownik działu elektrotechnicznego w Centralnym Zarządzie Przemysłu Metalowego. Jednak w dniu 25 sierpnia został dyrektorem naczelnym PPFAE.
– W marcu K. Szpotański wznowił jawną działalność SEP. Jednak po włączeniu SEP do Naczelnej Organizacji Technicznej i nowych wyborach, zrezygnował z czynnego udziału w pracach tej organizacji;
1946 – Została uruchomiona produkcja w budynkach fabrycznych PPFAE na ulicy Kałuszyńskiej 4;
1947 – W listopadzie K. Szpotański został zwolniony z pracy w fabryce, jako „relikt kapitalistycznej przeszłości”. Podjął pracę doradcy w centralnym Zarządzie Przemysłu Elektrotechnicznego.
1949 – Na początku roku został zwolniony z pracy w fabryce, jako były „kapitalista” i otrzymał tzw. wilczy bilet - zakaz pracy w przedsiębiorstwach państwowych na okres 2 lat;
1950 – Założył rodzinną fabrykę materiałów impregnowanych pod nazwą „LABOREL”, ale po kilku miesiącach został zmuszony do jej zamknięcia;
1951 – Otrzymał pracę w Centralnym Zarządzie Biur Projektów Budownictwa Przemysłowego na stanowisku specjalisty elektryka, pracował tam do przejścia na emeryturę w 1960 roku;
1956 – K. Szpotański powrócił do działalności w SEP, był wybierany na Członka Sądu Koleżeńskiego, był inicjatorem powołania Koła Seniorów;
1959 – Zainicjował zorganizowanie w Szczecinie Ogólnopolskiej Konferencji Oświetlenia Zewnętrznego Miast i Osiedli z udziałem ponad 400 specjalistów z kraju i zagranicy; – Na Jubileuszowym XII Zjeździe SEP w Warszawie został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski;
1966 – Kazimierz Szpotański zmarł 10 lipca, został pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim;
1969 – Na XVIII WZD w Warszawie, Kazimierz Szpotański został wyróżniony pośmiertnie godnością Członka Honorowego SEP;
1986 – Zarząd Główny SEP ustanowił Medal SEP im. Kazimierza Szpotańskiego, jako wyraz uznania dla wybitnych zasług w rozwoju polskiego przemysłu elektrotechnicznego i ruchu stowarzyszeniowego;
1987 – W rocznicę urodzin K. Szpotańskiego ZWAR wydał pamiątkowy medal upamiętniający założyciela fabryki. Poczta Polska wydała okolicznościową kartę pocztową wprowadzoną do obiegu w czasie XXIV WZD SEP w Gdańsku. Pracownicy ZWAR wykonali 3 jednakowe tablice pamiątkowe. Jedna została umieszczona w budynku dyrekcji, druga na ul. przyległej do zakładu.
1988 – W dniu 4 marca trzecia tablica wykonana przez pracowników ZWAR została umieszczona na ścianie budynku rodzinnego Szpotańskich, przy ul. Promyka 21;
1989 – Imieniem Kazimierza Szpotańskiego została nazwana ulica w Międzylesiu, tam też uroczyście odsłonięto nową tablicę pamiątkową, wcześniej zainstalowana tablica została skradziona;
2006 – Uchwałą Zarządu Głównego SEP, Oddział Warszawski SEP otrzymał imię Kazimierza Szpotańskiego;
2011 – Tablica pamiątkowa, poprzednio zainstalowana w budynku dyrekcji ZWAR, a następnie zdjęta i przechowywana w Muzeum Techniki, została zabudowana w Domu Technika w Warszawie
2013 – Uchwałą Zarządu Głównego SEP rok 2014 został ogłoszony Rokiem Kazimierza Szpotańskiego.
2014 – Została odsłonięta tablica poświęcona K. Szpotańskiemu w Szczecinie, na ścianie budynku ENEA;
– Została odsłonięta tablica poświęcona K. Szpotańskiemu w Warszawie, w budynku głównym Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, mieszczącej się na terenie byłej fabryki Szpotańskiego na Kamionku.
Tekst i zdjęcia: Zbigniew Filinger